-
1 темно
1. нареч.ҡараңғы2. в знач. сказ., безл.ҡараңғы -
2 темнеть
1. несов.становиться тёмнымҡарайыу, ҡарая төшөү2. несов. безл.о наступлении сумерек, вечераҡараңғыланыу, ҡараңғы төшөү3. несов.виднетьсяҡарайып күренеү -
3 туманиться
1. несов.томанланыу, томан ҡаплау, ҡараңғыланыу2. несов. перен.ҡараңғыланыу, ҡайғы баҫыу3. несов. страд. от туманить -
4 круг
1. мтүңәрәк, түңәрәк әйләнәһеплощадь круга мат. — түңәрәк майҙаны
2. мтумалаҡ (дүңгәләк), түңәрәк3. мчегоперечень чего-л.теҙмә4. мчегообласть, сфера какой-л. деятельностисфера, даирә, өлкәкруг обязанностей — хеҙмәт вазифалары, бурыстар
5. мкого, какойгруппа людейдаирә, ара, ҡор, эсна круги своя вернуться книжн. — элекке хәлгә ҡайтыу
круги перед глазами — күҙ алды ҡараңғыланыу, күҙ семәрләнеү (сыбарланыу)
голова идёт кругом: — 1) баш әйләнә
2) баш ҡатҡан -
5 мутиться
-
6 а
I1. союз противит.употребляется для соединения противопоставляемых предложений или членов предложенияә, киреһенсә; ләкин, әммә-ләкин, -ға/-гә ҡарамаҫтан (ҡарамай, ҡарамайынса)я вернулся домой, а он остался — мин өйгә ҡайттым, ә ул ҡалды
я зайду к вам не сегодня, а завтра — мин һеҙгә бөгөн түгел, ә иртәгә инеп сығырмын
до начала сеанса осталось пять минут, а людей в зал не пускают — сеанс башланырға биш минут ҡалған, ләкин халыҡты залға индермәйҙәр
он учится в вузе, а вот ты не сумел — ул юғары уҡыу йортонда уҡый, ә бына һин булдыра алманың
он человек простой, а ведь имеет вес в обществе — ул ябай кеше, ә шулай ҙа йәмғиәттә абруйы бар
2. союз присоед.-усил.в соединении с вопросительными местоимениями или местоимёнными наречиями `конечно`, `безусловно так`әлбиттә, фәҡәт шулайи пришёл?! – А то как же! — килгәнме?! – Элбиттә!
а (не) то — юғиһә, бүтәнсә булһа
иди своей дорогой, а не то получишь от меня — юлыңда бул, юғиһә кәрәгеңде алырһың
3. союз противит. уступуказывает на уступительный характер противопоставления предложений или их членов(ә) шулай булһа ла, (ә) шулай ҙа, тик, барыбер, да/дәможете остаться при своём мнении, а всё-таки я прав — үҙ фекерегеҙҙә ҡалығыҙ, ә мин барыбер хаҡлымын
4. союзсопоставитсоединяя предложения, служит сопоставлению их главных или второстепенных членов, а так же служит сопоставлению одновременных событий и действийә, шул ваҡытта, шул саҡта, -ға/-ғә килгәндә; шул (ике) аралаотец ушёл, а сын продолжал стоять — атаһы китеп барҙы, ә улы тора бирҙе
отец развёл костёр, а дети пошли за ягодами — аталары ут яғып ебәрҙе, ә балалар еләккә китте
5. союз присоед.употребляется для присоединения предложений или членов предложенийәвдоль плетня в один ряд посажена смородина, а далее растёт какое-то дерево — ситән буйлап бер рәт ҡарағат ултыртылған, ә унан ары ниндәйҙер ағас үҫеп ултыра
сначала мы посетили выставку, а затем музей — башта күргәҙмәлә, ә һуңынан музейҙа булдыҡ
6. союз присоед.в сочетании со словами `значит`, `потому`, `следовательно`, `стало быть` и т.п. присоединяет предложения или члены предложения, в которых содержится вывод, заключение из сказанного ранеешуға күрә, тимәк, шунлыҡтанего пока никто толком не знает, а потому о нём ничего не говорят — уны әлегә бер кем йүнләп белмәй, шуға күрә уның тураһында бер нәмә әйтмәйҙәр ҙә
7. союз присоед.в сочетании с местоимением `всё` присоединяет предложения или члены предложения, указывающие на причину высказанного ранееә барыһы (бөтәһе, һәммәһе)откололся я от своих друзей, а всё из-за тебя — дуҫтарымдан айырылдым мин, ә барыһы һинең арҡала
8. союз присоед.в сочетании со словами `кстати`, `впрочем` и т.п. употребляется для передачи внезапности изменения мыслиәйткәндәй, ә шулай ҙаон ещё не приехал. А кстати, ты не забыл прихватить с собой документы? — ул әле ҡайтып етмәне. Эйткәндәй, һин үҙең менән документтарыңды алырға онотманыңмы?
9. союз присоед.-усил.употребляется в начале вопросительных и восклицательных предложений для усиления выразительности (часто в сочетании с местоимениями и наречиями `как`, `какой`, `сколько`)әа сколько я терпел – уму непостижимо! — ә мин күпме түҙҙем – аҡылға һыймаҫлыҡ!
10. союз присоед.-усил.в начале ответов на вопросы придаёт большую выразительность ответу, выделяя то или иное словоә, (йә) булмаһа, юғиһә, юҡһакак ты сказал? – а никак! — нимә тинең? – ә бер нисек тә!
а не то сходил бы в магазин — булмаһа, магазинға барыр инең
спеши, а то опоздаешь — ашығыңҡыра, юҡһа һуңларһың
сходите туда сами, а то пошлите кого-нибудь — унда һеҙ үҙегеҙ барығыҙ, йә булмаһа берәйһен ебәрегеҙ
II1. частица вопросит.как отклик на обращение или при переспрашивании нерасслышанногоәа? Ничего ведь не слышу, говори отчётливей — ә? Бер нәмә лә ишетмәйем бит, асығыраҡ һөйлә
2. частица вопросит.после предложений, требующих ответа, подтверждения и т.п., выражает побуждение к ответу или к действиюә, эйемечто ты натворил, а? — нимә эшләнең һин, ә?
3. частица вопросит.в вопросах и восклицаниях выражает сильное удивление, восхищение или возмущениеәвот парень, а! — егете лә егете бит, ә!
кого осрамили ведь, а?! — кемде хур иттеләр бит, ә?!
4. частица побудит.употребляется при повторном обращении к кому-л. для привлечения вниманияәсмотри-ка, что он делает, а? — ҡара әле, нимә эшләй ул, ә?
1. межд.выражает припоминание, догадку, удивлениеә, ә-әа-а, это ты? — ә-ә, был һинме ни?
а, вот как! — ә, бына нисек!
2. межд.выражает узнавание (при встрече с кем-л.)ә, ә-ә, әһәа, вот куда вы спрятались! — әһә, бына ҡайҙа йәшенгәнһегеҙ икән!
3. межд.выражает удовольствие, радость (при виде кого-чего-л.)ә, уйа, мамочка! Как я рад тебя видеть! — уй, әсәкәйем! Һине күреүемә шундай шатмын!
4. межд.выражает досаду, негодование, угрозу, злорадствоә, әһәа, вы ещё сопротивляетесь! — әһә, һеҙ ҡаршылашаһығыҙмы әле!
5. межд.выражает решимостьэйа! Была не была — эй! Булды ни ҙә, булманы ни
6. межд.выражает ужас, отчаяние, боль и т.п.уйа-а-а, не трогайте меня, ради бога! — уй, алла хаҡы өсөн, миңә теймәгеҙ!
-
7 затеряться
1. сов.; разг.юғалыу2. сов.; разг.инеп юғалыу3. сов.; разг.юғалып ҡалыу, күренмәү -
8 исчезнуть
сов.юғалыу, юҡ булыу, юҡҡа сығыу, юйылыу -
9 выглядеть
Iсов. что; прост.күреү, күреп ҡалыу (алыу)IIнесов.күренеү, булып күренеү, төҫ алыу -
10 глядеть
1. несов. в разн. знач.ҡарау2. несов.на что; перен.ҡарау3. несов.за кем-чем; разг.ҡарау, бағыу4. несов.на чтоҡарау, йүнәлеү5. несов. перен., разг.күренеүглядеть в оба — һаҡ булыу, абай булыу, алды-артты ҡарап эш итеү
куда глаза глядят — ҡайҙа етте, шунда
баш һуҡҡан яҡҡа; на ночь глядя — төнгә ҡарай, төнгә ҡаршы
на свет не глядел б — яҡты донъянан биҙеү (ялҡыу, туйыу)
-
11 залить
1. сов. чтоһыу баҫыу (сығыу)2. сов. чтооблитьтүгеү, буяу3. сов. чтоперен.тултырыу, ҡаплап (сорнап, биләп) алыу4. сов. чтозатушитьһыу һибеү, һыу һибеп һүндереү5. сов. чтопокрыть чем-л. жидкимябыу, һалыу, ҡаплаузалить лодку смолой — кәмәне ыҫмала менән ҡаплау (буяу, ыҫмалалау)
6. сов. чтолитьһалыу, ҡойоу7. сов. чтопрост.заделать отверстиейәбештереү, ямаузалить за галстук см. заложить -
12 мелькать
1. несов.күренеп (сағылып) ҡалыу2. несов.мерцатьйымылдау, йым-йым итеү3. несов. перен.уйға килеү, башҡа килеү -
13 найти
Iсов. кого-что; в разн. знач.табыу, тип табыу, күреү, һиҙеү, һанаунайти себе смерть (могилу, конец) — үҙенең үлемен табыу
концов не найти — осона сыға алмау, рәтен таба алмау
II1. сов.на кого-чтонадвинутьсябарып бәрелеү (төртөлөү, менеү)2. сов.на чтозакрыть собойҡаплау3. сов.собратьсяйыйылыу, килеп тулыу, тулыунашла коса на камень — ҡара-ҡаршы килеү (ҡараштар, характерҙар бәрелеше тураһында)
стих нашёл — кәйефе килде, теләге уянды, илһамланды
-
14 сармат
ед. мсарматбеҙҙең эраға тиклем VI-IV бб. Волга, Аҙау, Ҡара диңгеҙ буйы һәм Урал алды далаларында йәшәгән күсмә ҡәбиләләрҙең дөйөм атамаһы -
15 сарматы
мн.сарматтарбеҙҙең эраға тиклем VI-IV бб. Волга, Аҙау, Ҡара диңгеҙ буйы һәм Урал алды далаларында йәшәгән күсмә ҡәбиләләрҙең дөйөм атамаһы -
16 теряться
1. несов.юғалыу2. несов.утрачиватьсяюғалыу, тарҡалыу3. несов.становиться менее заметнымюғалыу4. несов.лишаться самообладанияаптырап ҡалыу, аҡыл (баш) етмәү, ҡаушау, юғалып ҡалыу5. несов. страд. от терять -
17 фас
1. мйөҙ, алды, ал яҡ2. м воен.фасҡәлғә ҡоймаһының йәки хәрби нығытманың дошман яғына ҡараған өлөшө
См. также в других словарях:
қара — азық. Астық д.м. Соғыс зардабын елдің дендеп түсіне бастағаны да биыл жаз: қант шай, қ а р а а з ы қ т ы ң көзі кеміді (Ә.Сарай, Атырау, 310). Қара ала қаз. Қаздың қара ала түсті бір түрі. Көл бетін жапқан қ а р а а л а қ а з бен қасқалдақ,… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
қарағай — … 2. сын. Қарағай ағашының (өсімдігінің) сүрегінен жасалған. Сөз о сыған келіп тірелгенде Қоңырбай бұрышта сүйеулі тұрған жеңіл қ а р а ғ а й домбыраны қолына алды (Ә.Көшімов, Екі бүркіт, 51). Ол енді осылай қарай бет қойған бұғыларға қарап тұрып … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шаңарақ — (Монғ.) шаңырақ. Сүйтсе де қоржын қайда кетер дейсіз. Осы ш а ң а р а ққ а жақсы ниетпен келіп отырмыз (С. Тәу., Ақыр Жән., 114). Ақ жаулықты кексе бәйбішелер еңіс жерге келгенде ш а ң а р а қ артқан кәрі атанның бұйдасын қағып: «Жылан жатыр, шөк … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ерғара — зат. Қартайған, ешкімге септігі жоқ, қалқиған ер адам. «Үйлері» дегенде, енемізді айтам. Әйтпесе атамыз құр е р ғ а р а екен. Үйде ештеңеге араласпайды (Б. Аманшин, Гүл көтерген, 81). Кешегі күні атанның жүгін арқасына артсаң мыңқ демейтін… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
кембағалдық — зат. Мүгедектік, жарымжандылық, кемістік. К е м б а ғ а л д ы ғ ы м д ы біліп қояр деп жүзін жасыратын, ойымдағыны оқып қояр деп көзін алып қашатын жасқаншақ көңілге қараңғыда батылдық кірді (Ж. Қорғасбек, Жынды қайың, 173). Беліне қыстырылған… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ғары — (Қарақ.: Қоң., Мой., Хож., Шым.) қария, кәрі. ғ а р ы кісілер де хазір азайып қалды (Қарақ., Хож.). [Түрікменше гарры (Рус. туркм. сл., 1956)] … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
гезік — (Қарақ.: Хож., Қоң.) тұмау, суық тигеннен болатын ауру. Қысымен қайта қайта г е з і к кесел тиіп жүдеңкіреп қалды (Қарақ., Хож.). Бұл сөз Маңғыстау қазақтарында кезік деген үлгіде сүзек, тиф мағынасында қолданылады: Он ай к е з і к болғанмын,… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
дағдағыласу — (Қарақ.) шатақтасу, келіспеу. Бестен соң кетуге болады ғо, біраз д а ғ д а ғ ы л а с ы п қалдық (Қарақ.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
қазу-қайшы — (Қарақ.) қазу, т.б. әр түрлі жұмыстар. Қ а з у қ а й ш ы м е н жүріп тіс те түсіп қалды (Қарақ.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
лебін — (Қарақ.) жаңбырдың тасқыны, селі. Кешегі өткен л е б і н д е көп жайлар құлап қалды (Қарақ.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
матыру — (Қарақ.; Қ орда: Тер., Қаз., Қарм., Жал., Сыр., Шиелі; Жезқ., Ұлы; Ақт., Ырғ.; Түрікм., Көнеүр.; Монғ.) батыру. Қатын қалған нанды суға м а т ы р ы п соғып алды (Қарақ.). Балам, майдан м а т ы р а м а т ы р а молырақ же Қ орда., Қарм.). Оны… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі